Radioterapia Protonowa jest jednÄ… z metod leczenia nowotworów oka. W terapii tej do napromieniania guza stosuje siÄ™ odpowiednio uformowanÄ… wiÄ…zkÄ™ protonów. Charakterystyczne dla radioterapii protonowej jest to, że odpowiednia dawka promieniowania jest precyzyjnie dostarczana do leczonego nowotworu przy jednoczesnym zmniejszonym napromienieniu zdrowej tkanki otaczajÄ…cej guz, co ogranicza skutki uboczne leczenia. Radioterapia protonowa pozwala skutecznie niszczyć guzy oraz – przy ich sprzyjajÄ…cej lokalizacji – oszczÄ™dzać jednoczeÅ›nie narzÄ…dy krytyczne takie jak nerw wzrokowy, plamka żóÅ‚ta, soczewka. DziÄ™ki temu pacjent ma dużą szansÄ™ na zachowanie widzenia w leczonym oku.

Do zastosowaÅ„ radioterapeutycznych wiÄ…zka protonów musi zostać odpowiednio przygotowana. Z cyklotronu wiÄ…zka protonowa ukÅ‚adem jonowodów jest transportowana na stanowisko terapii. W pokoju terapeutycznym na tzw. "Å‚awie optycznej" znajdujÄ… siÄ™ elementy formujÄ…ce i monitorujÄ…ce wiÄ…zkÄ™ protonowÄ…. Odpowiednio uksztaÅ‚towana i przygotowana wiÄ…zka umożliwia precyzyjne podanie dawki w leczonÄ… objÄ™tość.

W Instytucie Fizyki JÄ…drowej PAN w Krakowie wybudowane zostaÅ‚o pierwsze w Polsce stanowisko do radioterapii protonowej nowotworów oka. Stanowisko to zostaÅ‚o zaprojektowane i skonstruowane przez fizyków, inżynierów i informatyków z IFJ PAN oraz jednostek wspóÅ‚pracujÄ…cych. Na potrzeby radioterapii oka wykorzystywana jest wiÄ…zka protonowa o energii 60 MeV, wytwarzana w cyklotronie izochronicznym AIC-144. Parametry wiÄ…zki protonowej, wytwarzanej w tym cyklotronie, pozwalajÄ… na napromienienie guzów zlokalizowanych w dowolnym miejscu wewnÄ…trz gaÅ‚ki ocznej.

PeÅ‚ne uruchomienie stanowiska przy cyklotronie AIC–144 nastÄ…piÅ‚o w 2009 roku, a w lutym 2011 roku, przeprowadzono pierwsze zabiegi napromienienia nowotworów oka wiÄ…zkÄ… protonów u dwóch pacjentów. Zabiegi radioterapii przeprowadziÅ‚y wspóÅ‚pracujÄ…ce zespoÅ‚y lekarzy, fizyków i techników z Kliniki Okulistyki i Onkologii Okulistycznej Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie, Instytutu Fizyki JÄ…drowej PAN i Centrum Onkologii w Krakowie. Do koÅ„ca 2015 roku radioterapiÄ™ protonowÄ… przeprowadzono u 128 pacjentów Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie.

Od roku 2016 realizacja procedury leczenia nowotworów narzÄ…du wzroku odbywa siÄ™ na stanowisku radioterapii przy cyklotronie izochronicznym C–230. Stanowisko to również zostaÅ‚o zaprojektowane i zbudowane przez zespoÅ‚y specjalistów z IFJ PAN i jednostek wspóÅ‚pracujÄ…cych. Wykorzystuje ono wiÄ…zkÄ™ protonów o energii 70 MeV i szereg nowoczesnych urzÄ…dzeÅ„ (min. robotyczny fotel terapeutyczny). Stanowisko speÅ‚nia wymagania zasadnicze oraz przepisy prawa, normy jakoÅ›ci i bezpieczeÅ„stwa dla wyrobów medycznych. Potwierdza to certyfikat zgodnoÅ›ci wydany przez jednostkÄ™ notyfikujÄ…cÄ… dla Systemu Terapii Protonowej zainstalowanego w Centrum Cyklotronowym Bronowice IFJ PAN w Krakowie oraz oznakowanie systemu znakiem CE.

W zakresie radioterapii protonowej IFJ PAN wspóÅ‚pracuje z europejskimi oÅ›rodkami posiadajÄ…cymi wieloletnie doÅ›wiadczenie w prowadzeniu radioterapii protonowej m.in. w Niemczech (Charite - Universitätsmedizin HZB, Berlin), Wielkiej Brytanii (Clatterbridge Center for Oncology), Rosji (Zjednoczony Instytut BadaÅ„ JÄ…drowych, Dubna) i WÅ‚oszech (CATANA, Catania).